Cyfrowo niewidzialni – wykluczenie cyfrowe wśród dzieci i seniorów

Cyfrowe wykluczenie wśród dzieci i seniorów to jedno ze zjawisk, które nasiliło się szczególnie w trakcie pandemii koronawirusa, przez nagłe i stanowcze zamrożenie gospodarki z ograniczeniem możliwości kontaktu z ludźmi w sklepach, urzędach i szkołach. Przez brak dostępu do Internetu, telefonu komórkowego czy komputera, zarówno seniorzy jak i dzieci stali się niemalże niewidzialni. Problem wykluczenia cyfrowego nie dotyczy jednak tylko okresu pandemii – każdego dnia zarówno seniorzy, jak i wiele dzieci zmaga się z brakiem dostępu do nowych technologii i poczuciem społecznego wykluczenia w związku z tymi ograniczeniami i brakiem dostępu do udogodnień. Z czego wynika cyfrowe wykluczenie, jak sytuacja w Polsce prezentuje się na tle innych krajów europejskich i jak możemy solidarnie przeciwdziałać cyfrowej niewidzialności istotnej przecież części naszego społeczeństwa? 

Cyfrowa niewidzialność wśród dzieci i seniorów

Jednym z głównych powodów cyfrowego wykluczenia pewnych grup społecznych jest postęp technologiczny, który choć w teorii prowadzi do rozwoju cywilizacji i poprawy jakości życia wielu osób, w praktyce dla innych oznacza też problemy z nadążaniem za zmianami, nabywaniem nowych umiejętności i sprawnym poruszaniem się w cyfrowej rzeczywistości. Sprawy nie ułatwia często także sytuacja majątkowa, która okazuje się być problemem szczególnie w przypadku cyfrowego wykluczenia wśród dzieci z biedniejszych rodzin. Gdy w domu nie ma dostępu do sprawnego komputera czy łącza internetowego, dzieci które w czasie pandemii miały korzystać z systemu wirtualnej edukacji stały się dla szkół niemalże niewidzialne. Wymuszone zamknięcie ludzi w domu, społeczna izolacja i nacisk na korzystanie z nowych technologii do załatwiania spraw codziennych dla wielu ludzi skończyły się zrozumieniem, że kompletnie nie pasują do dynamiki rozwoju współczesnego świata. W obliczu cyfrowej rewolucji stali się wykluczeni, poniekąd z własnej winy, ale i często z braku innych możliwości. 

W Polsce szacunkowo nawet 15-20% obywateli nie ma dostępu lub nie korzysta z Internetu, a nawet połowie brakuje umiejętności cyfrowych niezbędnych do opanowania systemów niezbędnych do załatwiania prostych, codziennych spraw przez Internet. Seniorzy nie potrafią korzystać z bankowości internetowej, załatwiać spraw urzędowych, opłacać przelewów, a nawet wyszukiwać podstawowych informacji w wyszukiwarce. Pod względem obecności i obeznania w sieci jesteśmy na szarym końcu listy państw europejskich – cyfryzacja wygląda gorzej wyłącznie na Cyprze, we Włoszech, Grecji, Rumunii i Bułgarii. 

Czym różni się wykluczenie cyfrowe u dzieci w porównaniu do seniorów?

Podstawowe różnice pomiędzy cyfrowym wykluczeniem wśród dzieci i seniorów można zauważyć w obrębie zdolności do nabywania nowych umiejętności. Dzieci niewidzialne w świecie wirtualnym to przede wszystkim dzieci z rodzin biednych, w których nie ma możliwości zapewnienia im odpowiedniego sprzętu czy dostępu do internetu i korzystania z nowych technologii tak, jak robią to ich rówieśnicy. Nawet bez ciągłej ekspozycji na komputery, smartfony i internet, dzieci wykluczone cyfrowo mają zdolność do nauki nowych technologii i opanowania umiejętności, jakich wymaga poruszanie się po sieci. Dla seniorów sytuacja wygląda zupełnie odwrotnie.

Cyfrowe wykluczenie wśród osób starszych nie dotyczy wyłącznie seniorów po 60 czy 70 roku życia, ale często także młodszych pokoleń 45+. Osoby takie, pomimo dostępności do technologii i dość dużej szansy na swobodne opanowanie umiejętności niezbędnych do obsługi usług internetowych nie chcą wkładać energii i zaangażowania w pracę z komputerem czy smartfonem. Często wyręczają się innymi, prosząc by to dzieci znalazły dla nich numer telefonu do przychodni, wypełniły wniosek przez system ePUAP czy utworzyły adres e-mail do odbioru e-recept. Z czasem okazuje się, że pomimo posiadania smartfona czy komputera, osoby takie nie potrafią samodzielnie doładować konta, wykonać przelewu, a w razie sytuacji problemów zdrowotnych skontaktować się z własnym lekarzem. Jeśli do braku chęci nauki wśród pokolenia 50+ dołożymy seniorów, którzy w wielu przypadkach zupełnie nie rozumieją nowych technologii i nie mają możliwości nauczenia się ich obsługi od bliskich, wykluczenie cyfrowe wśród osób starszych przestanie być zaskakujące. 

Jak radzić sobie z cyfrową niewidzialnością? 

Wyłączając z równania kwestię dostępności technologii, często ograniczoną przez sytuację finansową rodzin, jednym z podstawowych działań w kierunku eliminacji cyfrowej niewidzialności wśród dzieci i seniorów jest budowanie miejsc umożliwiających dostęp do komputerów i Internetu oraz prowadzenie szkoleń, warsztatów i ciekawych zajęć z podstawowych umiejętności cyfrowych. Inicjatywy takie wyszły m.in. od banków, które zachęcając do korzystania z bankowości internetowej szkoliły starsze osoby w obsłudze konta z poziomu przeglądarki czy pokazywały, że korzystanie z karty płatniczej wcale nie jest trudnym, strasznym i niebezpiecznym działaniem. Walkę z niewidzialnością cyfrową warto zacząć od małych kroków – pokazywać, że na naukę nie jest za późno w żadnym wieku, a samodzielność ułatwia naprawdę wiele, szczególnie w obecnej rzeczywistości. Uruchamiane programy lokalne zdecydowanie częściej skupiają się właśnie na inkluzji wykluczonych grup społecznych, dając nadzieję na to że z czasem Polska będzie mogła wyjść z cyfrowego szarego końca państw europejskich.